काभ्रे,
काभ्रेपलाञ्चोकको ऐतिहासिक एवं सांस्कृतिक सहर पनौतीमा १४२१ वर्षदेखि परम्परागत रूपमा मनाउँदै आइएको हिले जात्रा यस वर्ष पनि भव्य रूपमा सुरु भएको छ। जेठ २७ गते साँझबाट औपचारिक रूपमा सुरु भएको यो जात्रा २८ गतेसम्म विविध धार्मिक र सांस्कृतिक कार्यक्रमसहित सञ्चालन हुँदैछ।
बाँस तेर्साएर जात्रा सुरु, रथयात्रादेखि चक्र पूजा तक
परम्पराअनुसार, पुण्यमती खोलामा नागको प्रतीकस्वरूप दुईवटा बाँस तेर्स्याएपछि ‘दुइचा न्याकेगु’ भनिने नगरका देवगणले पानी तरेर जात्रा सुरु गरिएको मानिन्छ। साँझपख भद्रकालीको रथ तान्ने, गैंडु पूजा गर्ने, विशेष होम गर्ने परम्पराले जात्राको रंग बढाउँछ।
चतुर्दशीका दिन नगरका सम्पूर्ण मठमन्दिरमा विधिपूर्वक पूजा-आराधना गरिन्छ भने विशेषतः इन्द्रेश्वर महादेव मन्दिरअगाडि रहेको महेश्वर गणेशको खट बोकेर नगर परिक्रमा गरिन्छ। यसपछिको चक्र पूजाले जात्राको आध्यात्मिक पक्ष उजागर गर्छ।
पूर्णिमामा तीन रथको दौड र जुधाइ
जात्राको मुख्य आकर्षण भनेको पूर्णिमाको दिन गरिने तीनवटा रथहरूको दौड र जुधाइ हो। भद्रकाली, महादेव र इन्द्रेश्वरका रथहरूलाई नगरका मुख्य चोक तथा गल्लीहरूमा दौडाउन थालिन्छ, र अन्त्यमा ती रथहरूलाई आपसमा जुधाइन्छ।
स्थानीय आख्यानअनुसार, यो रथजात्रा देवी-देवताका रूपक घटनासँग सम्बन्धित छ, जहाँ भद्रकालीले ६४ योगिनीको रूपमा महादेवलाई लखेटेपछि भैरवको रूपमा महादेवले उनलाई पछ्याउँछन्। अन्ततः भद्रकाली चारैतिरबाट घेरिएर रथ जुधाइको रूपमा यो कथा पुनः enact गरिन्छ।
हिले जात्राको कृषि र सांस्कृतिक महत्त्व
‘हिले जात्रा’लाई रोपाइँ सुरु हुने संकेतका रूपमा समेत लिइन्छ। कर्माचार्य (आचाजू)हरूले पूजाका सामग्रीसहित पुण्यमती खोला पार गरेर गोरखनाथसम्म पुग्ने परम्परा अझै पनि यथावत् छ। जनविश्वासअनुसार, नाग आसनबाट उठेपछि वर्षा समयमै हुने र रोपाइँ सफल हुने मान्यता छ।
जात्राको अवसरमा स्थानीय घरहरूमा पाहुनालाई स्वागत गर्ने, बलि दिने, चिउरी र केरा खाएर घुम किन्ने परम्पराले सामाजिक एकता र सांस्कृतिक विविधताको झलक दिन्छ। जात्रापछि भोलिपल्टदेखि रोपाइँको विधिवत सुरुआत गरिन्छ।
नगरपालिकाबाट दुई दिन सार्वजनिक बिदा
जात्राको सांस्कृतिक महत्वलाई ध्यानमा राख्दै पनौती नगरपालिकाले जेठ २७ र २८ गते सार्वजनिक बिदा दिएको छ। यस क्रममा विविध पूजापाठ, रथ तान्ने, अबीर जात्रा, र सांस्कृतिक कार्यक्रमहरू आयोजना गरिएका छन्।
पनौती नगरपालिकाले सबै नागरिकलाई जात्रामा सहभागी भई परम्पराको संरक्षण र सांस्कृतिक पहिचानको प्रवर्द्धनमा हातेमालो गर्न आह्वान गरेको छ।