‘घोषणापत्र देखाएर चुनाव जित्दै जनता मुर्ख बनाउनेको दिन गए’
असक्तै भए पनि पदमा टाँसिइरहने प्रवृत्तिले नेपालको राजनीति ब्याप्त रहेको छ । त्यसलाई निरुत्साहित गर्दै नेपाल मजदुर किसान पार्टीका अध्यक्ष नारायणमान बिजुक्छेले भने आफ्नो दोस्रो पुस्तालाई अगाडी बढाउनु भएको छ ।
लगातार अत्यधिक बहुमतका साथ निर्वाचन जिल्दै आउनु भएका उहाँले आफु चुनाव नलड्ने घोषणा गरे सँगै युवा पुस्तालाई नेतृत्व दिन हिच्किचाउने अन्य दलका नेतालाई समेत दबाब परेको छ । २०४८ सालदेखि निरन्तर चुनाव जित्दै आउनुभएका उहाँको संसदीय अभ्यासको अनुभव २६ वर्ष पुगिसकेको छ । संसदमा एक प्रखर एवं निडर बक्ताका रुपमा रहनु भएका विजुक्छेको तर्कपूर्ण अभिब्क्ती सुन्न नपाएपनि उहाँनीद्वारा प्रशिक्षित संविधान सभामा समानुपातीक तर्फवाट सांसद हुनु भएका प्रेम सुवालले पहिलो संविधान सभामा जस्तै आगामी दिनमा पनि संसदमा निडरतापुर्ण रुपमा आफ्नो र पार्टीको शिद्दान्त एवं देशको हितमा आफ्ना अभिब्यक्ती विजुक्छेले जस्तै दिनेमा स्वयम विजुक्छे पनि विस्वस्त हुनु हुन्छ ।
‘पार्टीका तर्फबाट जनसेवा बढी होस् र नयाँलाई अवसर दिनुपर्छ भनेर चुनाव नलडेको हुँ ।’ ०३१ सालदेखि निरन्तर पार्टी नेतृत्व रहेका ७८ वर्षे नेता बिजुक्छेसँग गरेको कुराकानीको केहि अंश यस्तो रहेको छ ।
सवै दलका नेता आफु कहाँ बाट जितिन्छ भन्दै चुनावका लागि विभिन्न हतकण्डा अपनाई रहेका छन् तर आफु जित्ने निश्चित हुँदा हुँदै चुनाव नलड्ने निर्णय गर्नुको कारण के हो ?
– चुनाव केवल जित्न र आफु मात्र उक्त स्थानमा रही रहेर नयाँ पुस्तालाई राजनीतिवाट पछि धकेल्न र पछी मात्र लगाउनका लागि हैन , म चुनाव लडेको पनि धेरै वर्ष पनि भयो । नयाँ पुस्तालाई अब मौका दिनुपर्छ भन्ने लाग्यो ।
नयाँ पुस्तालाई देशको बागडोर सम्हाल्न दिनु नै सही राजनीतिको मतलब हो नकी बुढो गोरुले गाई ओगटे जस्तो आफु मात्र ओगट्नु हो । यसै कारण नयाँ पुस्तालाई आफुलाई अगाडि ल्याउनुपर्छ भनेर मनमा लागिरहेको थियो । अहिले आएका सबै साथीहरू पढेलेखेका छन्, सक्षम छन् र शारीरिक र मानसिक रूपले पनि सक्रिय छन् । यसै कारण मैले नयाँ पुस्तालाई अवको नेतृत्व दिएको हुँ ।
सहजै नेतृत्व हस्तान्तरण गर्ने काम तपाईंले देखाउनुभयो, असक्तै भए पनि पदमा टाँसिइरहने प्रवृत्ति छ, त्यसलाई निरुत्साहित गर्ने कदम पनि हो कि ?
– मेरो मुख्य उद्देश्य भनेको हाम्रा साथीहरूबाट जनतालाई बढ्ता सेवा होस् भन्ने नै होस्।
तपाईं उनीहरूलाई निरन्तर ‘मोनिटरिङ’ गरिरहनुहुन्छ ? – चुनाव नलडे पनि पार्टी अध्यक्ष म नै छु । कस्तो सेवा दिने र दिनुपर्छ भन्नेबारे पार्टी बैठक पनि भइरहन्छ । पार्टी अध्यक्षको नाताले विचार दिनुपर्ने, निर्देशन दिनुपर्ने, त्यो त भइरहन्छ ।
तपाईं चुनाव नलड्ने निर्णय हस्तान्तरण हो कि पुस्तान्तरण ?
– भाषामा जे भने पनि भयो, नयाँ पुस्तालाई अगाडि ल्याएको हो।
संसद्मा कमै बोल्न थाल्नुभएको थियो, कारण केही थियो ?
– मैले मात्रै कति धेरै बोल्ने ? मैले संसद्मा बोलेको त तीन–चारवटा किताब नै आइसके– ‘संसद्मा रोहित’ भन्ने । नयाँ नयाँ साथीहरूलाई पनि मौका दिनुपर्छ भनेर कम बोलेको हुँ । तीन–चार वर्ष नयाँ साथीहरूले काम गर्नुभयो, म पछि हट्दै गइरहेको थिएँ ।
चुनाव नलड्ने निर्णयमा प्रतिक्रिया कस्तो पाउनुभयो ?
– बैठकमा मैले उम्मेदवारको सूची राखेर सोधेँ– यसो गर्दा कसो होला ? उनीहरू मेरो नाम नदेखेपछि अचम्मै परे । मैले भनेँ– म पार्टी काम मात्रै गर्छु । सदन तपाईंहरूको जिम्मामा रहनेछ।
छोड्नु हुँदैन भन्ने कुरा आयो कि ?
– आयो नि, त्यसैले त मनमा तयारी भए पनि पार्टीलाई थाहा नदिएको नि । दरखास्त दिने बेलामा पनि हेर्न म गएको थिएँ, त्यो बेलासम्म उनीहरूले शंकास्पद भएर हेरिरहे । पछि मात्रै विश्वास गरे।
तपाईंहरूले उम्मेदवार बनाउने पूर्वसर्त पनि अलि फरक छ हैन र ?
– सकेसम्म विभिन्न क्षेत्रका मानिस समेटिऊन् भन्नेमा ध्यान दिन्छौँ । अहिले विज्ञानमा युनिभर्सिटी सकेका व्यक्ति पनि हाम्रा उम्मेदवार छन्, राजनीतिशास्त्र पढेका पनि छन, कृषिविज्ञ पनि छन् । सबै क्षेत्र समेट्ने हाम्रो प्रयत्न रहनेछ।
झन्डै २६ वर्षसम्म संसद्मा रहनुभयो, कस्तो अनुभूति लिएर छाड्नुभयो ?
– बहुदलीय व्यवस्था आएपछिका पहिला दुई वर्ष संसदीय अभ्यासअनुसार नै चलेका थिए, त्यो संसद् व्यवस्थाको अभ्यासको हिसाबले स्वर्णिम कालजस्तै थियो । सुरुमा संसद्मा मन्त्रीलाई उभ्याउने, जवाफदेही बनाउनेजस्ता राम्रा काम भएका थिए । तर पछि बिस्तारै बिग्रियो।
उदाहरणका लागि पहिला कस्तो संसद् हुन्थ्यो र आजकाल कस्तो छ ?
– जस्तो कि, एउटा पुल बिग्रेको छ भनेर सांसदले आवाज उठाएपछि मन्त्रालयका कर्मचारीले त्यो टिपेर लान्थे र विभागका मानिस पनि त्यहीँ रहन्थे । संसद् छुटेर घर पुग्दा नपुग्दै सम्बन्धित सांसदलाई पनि रिपोर्ट सुनाउँथे । अहिले त कोही केही पनि दिँदैनन्।
भनेपछि संसदीय परम्परा नै हराउँदै गयो ?
– त्यस्तै देखिएकै छ । एकपटक खानेपानीको समस्या आयो, त्यहाँका कर्मचारीहरू भेटेँ, सबै बुझेपछि संसद्मा कुरा राखेँ, पछि मन्त्रीज्यूले जवाफ नै गलत दिनुभयो, किनभने उहाँलाई थाहा नै रहेनछ । फेरि प्रश्न गर्दा बुझेर जवाफ दिन्छु भन्नुभयो । मन्त्रीहरूलाई यसरी जवाफदेही बनाइन्थ्यो तर त्यो चलन नै हरायो । ट्रलीबस, साझासहित टेलिफोनका कुरा पनि उठाएँ, पछि कारबाही पनि भएको थियो।
संसद्प्रति मन्त्रीहरू नै उत्तरदायी र जवाफदेही नै भएनन् भन्न खोज्नुभएको हो ?
– पछिल्ला दिनहरूमा त मन्त्रीहरू संसद्प्रति गम्भीर नै भएनन्, न त जवाफदेही नै देखिए।
किन यस्तो भयो त ?
– पार्टीहरू जिम्मेवार भएनन् । शिक्षा, स्वास्थ्य, अस्पताल, विद्यालयजस्ता विषयमा प्रश्न उठेपछि यथार्थ जवाफ दिने बोध नै गरेनन्।
तपाईंको पार्टीका कोही पनि कहिल्यै मन्त्री हुनुभएन, किन ?
– त्यसको कारण सिद्धान्त पनि हो । कम मत पाउनु भनेको जनताको आदेश नै प्रतिपक्षमा बस भनेको हो, मन्त्री खान जाऊँ भनेको होइन।
बहुमत आएको भए चाहिँ जानु हुन्थ्यो ?
– नियमले दिएको काम त गरिहालिन्थ्यो नि, त्यहीबेला निर्णय गरिन्थ्यो । जनादेश नै प्रतिपक्षमा बस भन्ने छ भने मन्त्री कसरी बन्न जान्नु ?
जनादेश नभएका कारण नै हो त ?
– मन्त्री हुनु भनेको नीति तयार गर्नु हो, नीति तयार भएपछि सबै ठाउँमा लागू गर्नुपर्ने हुन्छ । सानो पार्टीले कसरी गर्छ ?
मन्त्रीहरू नीति बनाइरहेका, कार्यान्वयन गरिरहेका छन् त ?
– छैनन् । सबैभन्दा सानो बजेट भएको ठाउँ अहिले नास्ट हो, एक–दुई करोड मात्रै छ । विज्ञान प्रविधिमा त दुई अर्ब जति लगानी गर्नुपर्ने हो, त्यता ध्यान छैन । नास्टलाई दिएको रकम कर्मचारीलाई तलबभत्ता दिँदैमा सकिन्छ । एउटा गाडी किनिएको थियो, मन्त्रीले लानुभएको थियो– १५ दिनमा ठोकाइदिनुभयो भन्ने सुन्नमा आएथ्यो । यस्तो छ ताल।
मत दिने जनतालाई ढाँटेर र छलेर मन्त्री हुन्न भन्ने मान्यताले बढी जोड गरेको हो ?
– घोषणापत्र अनुसार काम गर्न सकिएन भने जनतालाई ढाँटेको हुन्थ्यो । हाम्रो घोषणापत्रमा शिक्षा निःशुल्क हुनुपर्छ भनेका छौँ । जनताले त्यही विश्वासमा मत दिएका छन्, हुन् । तर, मन्त्री भएर प्रस्ताव गर्दा प्रधानमन्त्रीज्यू मान्नुहुन्न, अन्य मन्त्री मान्दैनन्, अनि हामी बस्ने कि छाड्ने ?
यहाँ त एक सिट हुनेलाई पनि मन्त्री हुने रहर चल्छ, भइरहेका पनि छन् नि ?
– सैद्धान्तिक र व्यावहारिक दुवै कारणले भ्रष्ट हुन् ती ।
काठमाडौँमा धुलैधुलो तर भक्तपुर सफाचट र शान्त, कसरी सम्भव भइरहेको छ ?
– हाम्रा जनप्रतिनिधिहरू सदैव जनतामाझ रहेका छन्, कम्तीमा साताको एक दिन स्थलगत अध्ययन गर्छन् । यहाँ पुराना स्मारकहरूमा हरेक साता सरसफाइ अभियान चल्छ । जनताप्रति उत्तरदायी भावनाले काम गर्छाैँ ।
संसद्मा पनि गज्जब प्रस्तुति दिनुहुन्छ, त्यसको तयारी कसरी गर्नुहुन्छ ?
– पिजन होल (संसद्को चिठ्ठीपत्र र विधेयक राखिदिने ठाउँ) मा छलफलका विषय राखिएका हुन्छन् । जस्तो, शिक्षासम्बन्धी विधेयक आउने रहेछ भने त्यसबारे ज्ञान भएका प्राध्यापक, शिक्षक र अन्यसित छलफल गर्छौं । सल्लाहअनुसार तयारीसाथ संसद्मा जान्छौँ ।
हरेक कुरामा पद्धति र प्रणालीअनुसार चल्न खोज्नुहुन्छ, हैन ?
– एकदम । एउटा विधेयक पेस भएको हुन्छ, त्यसमा कांग्रेसका चारथरी कुरा हुन्छन्, एमालेका चारथरी कुरा हुन्छन् । त्यसमा पार्टीको आधिकारिक धारणा के हो त ? कसैलाई नि थाहा छैन, मनलाग्दी टिप्पणी गरेको देख्छु ।
तपाईंको पार्टी कम्युनिस्ट तर अभ्यास चाहिँ पूर्ण संसद्वादी जस्तो देखियो नि ?
– पुँजीवादी व्यवस्थामा खुट्टाले हिँड्ने, समाजवादी व्यवस्था आएपछि हातले हिँडने त होइन नि ? समाजवादी व्यवस्थामा पनि त जनताको आवाज उठाउन पाइन्छ।
तपाईंको पार्टी भक्तपुरमै सीमित हुँदै गएको किन हो ?
– हाम्रो जिल्ला संगठन अहिले पनि ३३ जिल्लामा छ । यसै त देशमा तल्लो वर्ग धेरैजसो निरक्षर छन्, त्यसमाथि जनतालाई माक्र्सवाद बुझाउन त समय लाग्छ नै । अब चुनाव आएपछि मुख्य कुरा पैसा नै बनेको छ । जनतालाई घोषणापत्र दिनुको सट्टा प्लास्टिकमा मासु दिने, माछा दिने, लुगा दिने, पारिवारिक भोट गनेर पैसासहित खाम दिने, पारिबाट ल्याएर ग्यास सिलिन्डर बाँड्ने गरिन्छ । हाम्रा साथीहरू घोषणापत्र लिएर चुनावमा जान्छन्, जनता भन्छन्– तपाईंहरूले कागज बोकेर ल्याउनु भएछ, कागजले पेट भरिँदैन । घोषणापत्र हेरेर मत दिने चलन नै हरायो।
घोषणापत्रअनुसार काम नगर्ने पार्टीलाई कसरी र कसले दण्ड–सजाय दिने ?
– जनताको मतलाई विश्वासघात गरेको ठहरिएमा पार्टी दर्ताको खारेजीसम्मको प्रस्ताव गरेको थिएँ मैले, तर अरू पार्टीले मानेनन् । थ्रेसहोल्डको विषयमा पनि ३ प्रतिशत मत ल्याउने राष्ट्रिय अनि नल्याउने अरू चाहिँ अराष्ट्रिय ? यस्तो शब्दावली खारेज गर्नुपर्छ।
पाँच–पाँच पटक सांसद चुनिनुभयो, सुरुमा कति खर्च गर्नुभयो र अन्तिममा कति खर्च गर्नुभयो, याद होला ?
– मेरो त खर्च गर्ने ताकत नै छैन । २५ वर्ष डेरामा बसेर पार्टी चलाएँ, मुस्किलले डेरामा गुजारा चलाएको थिएँ । पार्टी पनि सदस्यता शुल्क र शुभेच्छुकहरूसँग दुई–चार पैसा उठाएर चलाइरहेका छौँ । देशभरिका निम्ति ०४८ सालको चुनावमा दुई–तीन लाख खर्च गरेका थियौँ, ०७० को चुनावमा पनि केही लाख मात्रै खर्च ग¥यौँ, धेरै गर्न त आम्दानी पनि छैन, सकिँदा पनि सकिँदैन । खर्चमा रुचि पनि छैन।
वाम गठबन्धनलाई कसरी हेर्ने ?
– वाम गठबन्धनलाई एउटा संसदीय आँखाले र अर्को कम्युनिस्ट आँखाले हेर्ने हो । यी दुवै आँखाले हेर्दा यी वामपन्थी गठबन्धन नै होइन दुवै आँखाले हेर्दा यो हामपन्थी गठबन्धन हो । संसद्मा प्रतिपक्ष लेफ्ट र सत्तारूढ राइटमा बस्ने हो तर माओवादी सत्तामा पनि छ, विपक्षी गठबन्धनमा पनि छ भने संसदीय आँखाले यो राइट पनि हो, यो कसरी वाम गठबन्धन भयो ? अर्को एक अर्ब लगानी गरेमा कर छुट भन्ने छ, त्यसमा यी दुवै दलले विरोध गरेनन् । तर कम्युनिस्टहरू त किसान र श्रमिकका मुद्दा लड्ने हुन्, साना लगानी भएकालाई कर लाग्ने अनि ठूलालाई छुट हुने कुरा कम्युनिस्टहरूले गर्न हुन्छ ? यसैले यो हामपन्थी गठबन्धन हो ।
भनेपछि कम्युनिस्ट चरित्र नै बोकेका छैनन् ?
– एमालेले चार पटक, माओवादीले तीन पटक सरकारको नेतृत्व ग¥यो । यिनले किसान र श्रमिकका लागि एउटा पनि विधेयक ल्याएनन्, यी कसरी कम्युनिस्ट भए ?
वाम गठबन्धनमा बस्न अफर आएन ?
– नाडी छाम्ने काम भयो । तर, हामी किन जाने ? सैद्धान्तिक आधार के हो ? पार्टी एकता नै गर्ने गरी गठबन्धन भएको हो भने कुन–कुन विषयमा छलफल भयो ? त्यो सुनौँ न भनेको, त्यसपछि जवाफ नै आएन ।
तपाईंको क्षेत्रमा उम्मेदवार नउठाएर एमालेले सहयोग ग¥यो भन्ने कुरा आएको थियो, केही छलफल भएको थियो ?
– खै, अहिलेसम्म चिठी आएको छैन । पहिला पनि उहाँहरूले हाम्रो पार्टीको अध्यक्ष बनिदिनुहोस् भन्नुभएको थियो, मैले तपाईंको पार्टीलाई कुनै योगदान नै गरेको छैन, पदमा कसरी बस्ने भनेर उल्टै सोधेको थिएँ । योगदान नै नगरी कसरी उहाँहरूको पार्टी अध्यक्ष बन्ने ? मैले मानिनँ ।
भनेपछि एमाले अध्यक्षको अफर पनि आएको थियो ?
– एकपटक गर्नुभएको थियो
कहिले ?
– सिंहदरबारमा हुँदाखेरि । मनमोहनको देहान्तपछि प्रस्ताव आएको थियो।
दुईवटा गठबन्धनले अब देशलाई कता लैजाला ?
– यो कन्जरभेटिभ, लिवरल, रिपब्लिकन पार्टी जस्तै पुँजीवादी पार्टीहरू नै हुनेछन् । नाम फरक–फरक होला, चरित्र एउटै हुनेछ।
अहिले जातीय, धार्मिक राजनीति चल्या छ, यसले मुलुकलाई कहाँ र्पुयाउँछ ?
– यो एकदम गलत हो । त्यसले कहिल्यै देशमा शान्ति हुँदैन । साम्राज्यवादी देशले अन्य देशमा जातीय मुद्दा उचालेर ध्वंस बनाइरहेका छन्, यो काम यहाँ पनि गरिन खोजिँदै छ।
अब पार्टी अध्यक्ष पद पनि छाड्नुहुन्छ ?
– नयाँ मान्छे तयार नभएसम्म कसरी छाड्नु ? जंगलमा पुगेपछि गाडी छाडेर हिँडनुहुन्न, गन्तव्यमा पु¥याउनुपर्छ नै, यो त जिम्मेवारी नै हो । बिस्तारै हस्तान्तरण गर्ने नै छु।
