” नेपाल बिस्तारै इन्डियनहरुको भुमरि भित्र फस्दै छ “

ध्रुब राज लुइटेल

एसियाका ठूला देशहरू चीन र भारतको बीचमा हिमालयको काखमा बसेको नेपालको इतिहास यस क्षेत्रका अन्य देशहरूको भन्दा फरक छ। नेपालदेखि दक्षिणपट्टि रहेका देशहरू वृटिस साम्राज्यको उपनिवेशको रूपमा रहँदा पनि नेपाल स्वतन्त्र राष्ट्रको रूपमा रहिरह्यो । विभिन्न धर्मशास्त्र तथा पुराणहरूमा नेपाललाई अत्यन्तै प्राचीन भूमिको रूपमा वर्णन गरिएको छ ।विश्वमा नेपाल सगरमाथाको देश, भगवान गौतमबुद्धको देश, वीरहरूको देश, शान्तिको भूमि, मन्दिरै मन्दिरको देशका नामले पनि चिनिन्छ । विश्व सम्पदा सूचिमा नेपालका दश स्थान समावेश छन् । ती ऐतिहासिक, साँस्कृतिक, पर्यटकीय, राष्ट्रिय निकुञ्ज अन्तर्गतका सम्पदा हुन् । नेपाल एक विविधताले भरिपूर्ण सुन्दर देश हो ।विश्वका विभिन्न स्थानबाट मानिसहरू बौद्ध दर्शनको अध्ययन गर्न नेपाल आउने गर्दछन् । हिन्दुहरूको आस्थाको केन्द्र आराध्यदेव पशुपतिनाथ, मुक्तिनाथ, जानकी मन्दिर सहित नेपाललाई मन्दिरै मन्दिरको देश भनेर चिनिन्छ । देशैभरि प्रत्येक गाउँ, टोलमा मन्दिर, देवल र धार्मिक स्थलहरू रहेका छन् ।

नेपाल, चीन र भारत जस्ता एशियाका ठूला र उदीयमान शक्तिराष्ट्रको बीचमा अवस्थित छ। नेपालको भूगोल चीनसँग करीब १४०० किलोमिटर र भारतसँग करीब १८०० किलोमिटर जोडिएको छ। भूगोल बदलिंदैन तर अर्थ-राजनीतिमा भने परिवर्तन आइरहन्छ। चीन र भारत दुवै मुलुक विश्वमा आर्थिक र सामरिक दृष्टिकोणले उदाउँदा शक्ति राष्ट्रहरू हुन्। यी दुई शक्तिशाली राष्ट्रको बीचमा नेपाल जस्तो धार्मिक, सांस्कृतिक तथा प्राकृतिक विविधताले भरिपूर्ण भएको सुन्दर मुलुकले स्वतन्त्र र सार्वभौम सम्पन्न मुलुकका रूपमा आफ्नो गौरवशाली पहिचान जोगाउदै आएको छ । एक हिसाबले दुई उदाउँदा शक्ति राष्ट्रहरुको बीचमा नेपालको भूगोल रणनीतिक महत्वको रुपमा रहेको छ। पृथ्वीनारायण शाहले नेपालको यो अवस्थितिलाई दुई ढुङ्गाबीचको तरुलको रूपमा अर्थ्याए भने कसैले दुई देशबीचको गतिशील पुलको रूपमा परिभाषित गरे।छिमेकी भारत र चीन लगायत शक्तिराष्ट्रले सामरिक तथा सैन्य आयामबाट नेपाललाई ‘बफर स्टेट’ को रूपमा परिभाषित गर्दै आएका छन् । छिमेकी र शक्तिराष्ट्रले नेपाललाई बफर स्टेटकै हैसियतमा राखी सामरिक तथा सैन्य आयामबाट उपयोग गर्न चाहेको देखिन्छ । वास्तवमा नेपाल दुई ढुंगाबीचको तरुल हो कि गतिशील पुल हो कि बफर स्टेट ? नेपालका लागि भूराजनीति अवसर हो कि चुनौती ? जटिल र संवेदनशील भूराजनीतिक मामलालाई सम्बोधन गर्न नेपाल सक्षम छ ? भन्नेजस्ता केही ज्वलन्त प्रश्न उठेका छन् । त्यसैले दीर्घकालीन राष्ट्रिय हित र तत्कालीन स्वार्थ दुवै दृष्टिले भूराजनीतिक आयामका बारेमा वस्तुनिष्ठ अध्ययन–अनुसन्धान र बहस गरी ठोस निष्कर्षमा पुग्नु अपरिहार्य छ