नेपालमा भदौ २३ र २४ गते भएको जेन-जी आन्दोलनमा करिब ३४ प्रतिशत नक्कली सामाजिक सञ्जाल खाता प्रयोग भएको एक अनुसन्धानले निष्कर्ष निकालेको छ। अनलाइन संवाद नक्कली अकाउन्ट र कृत्रिम बौद्धिकता (एआई) मा आधारित प्रोफाइलबाट फैलाइएको सो अनुसन्धानको निष्कर्ष छ।
इजरायलको तेलअभिभमा रहेको साइबर इन्टेलिजेन्स कम्पनी सायाब्राले गरेको अनुसन्धानमा नेपालमा हालै भएको जेन-जी आन्दोलन वास्तविक प्रयोगकर्तासँग नक्कली मिसिएर अतिवादी बनाइएको उल्लेख छ। जेन-जी प्रोटेस्ट, वेकअप नेपालजस्ता ह्यासट्याग प्रयोग गर्दै आन्दोलनलाई अतिवादी र हिंसात्मक बनाउने दिशामा धकेल्न केही नक्कली प्रयोगकर्ताहरूको भूमिका रहेको सो अनुसन्धान प्रतिवेदनमा भनिएको छ।
सायाब्राले खुलासा गरेअनुसार भदौ २३ र २४ मा भएको प्रदर्शनका लागि सामाजिक सञ्जालमा आह्वान गर्ने हरेक तीन प्रयोगकर्तामध्ये एक नक्कली खाताधारक रहेको पाइएको हो। सायाब्राले सामाजिक सञ्जालको सत्यता र अनलाइन भ्रामक सूचनाको विश्लेषणमा विशेषज्ञता राख्छ। त्यसले नक्कली प्रोफाइलहरू सक्कली प्रयोगकर्तासँग यति सहज ढंगले घुलमिल भएको बताएको छ कि सक्कली र हेरफेर गरिएको गतिविधि छुट्याउनै गाह्रो हुन्छ। कम्पनीको अनुसन्धानले नक्कली खाताहरूले हिंसात्मक बयानलाई बढावा दिएर युवा नेतृत्वको प्रदर्शन वरपरको सक्कली अनलाइन छलफललाई बिगारेको बताएको छ।
सायाब्रा एक सामाजिक सञ्जाल गुप्तचर कम्पनी हो, जसले कृत्रिम बुद्धिमत्ताको प्रयोग गरेर नक्कली खाता, समन्वित असक्कल व्यवहार र भ्रामक अभियान पत्ता लगाउँछ। साइब्राको विश्लेषणअनुसार अधिकांश सहभागी सुधारको माग गर्ने सक्कली आवाज भए पनि प्रदर्शनसम्बन्धी छलफलमा संलग्न हरेक तीन खातामध्ये एक नक्कली वा समन्वित अभियानको हिस्सा थियो। यी खाताहरूले चरम र टकरावपूर्ण सामग्रीलाई बढावा दिएर एक्स (पूर्वट्विटर), मेटा (फेसबुक), टिकटकजस्ता प्लेटफर्ममा फैलाए।
सामाजिक सञ्जालमा सुरु भएको प्रदर्शन, जुन तीन नेपोकिड ह्यासट्यागबाट सुरु भएको थियो र ती राजनीतिक नेताहरूका सन्तानको विलासी जीवनशैलीविरुद्ध थियो। सोही कारण भदौ २३ गते ‘शान्तिपूर्ण’ प्रदर्शनको आह्वान गरिएको थियो। तर तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली नेतृत्वको सरकारले २६ सामाजिक सञ्जाल एपमाथि अचानक प्रतिबन्ध लगाएपछि प्रदर्शनमा अप्रत्यासित रूपमा ठुलो भिड जम्मा भयो।
हजारौं सक्कली युवा प्रयोगकर्ताले भ्रष्टाचारको अन्त्य र ठुलो जवाफदेहिताको माग गर्दै सामाजिक सञ्जालमा सन्देश पोस्ट गरेका थिए। तर सायाब्राले दाबी गरेअनुसार समन्वित नक्कली खाताले बनाएको गलत बयान विश्वभर ३२ करोडभन्दा धेरै सम्भावित दर्शकसम्म पुगेको थियो। प्रदर्शनको आह्वानपछि भएको व्यापक प्रदर्शनमा ७५ जनाको मृत्यु भएको छ भने दुई हजारभन्दा बढी घाइते भए। हिंसा भड्किएपछि अन्तत: प्रधानमन्त्री ओली राजीनामा दिन बाध्य भए।
सायाब्राको अध्ययनले समन्वित नक्कली खाताले कृत्रिम बुद्धिमताद्वारा निर्मित भिजुअल प्रयोग गरेको, जेन-जी प्रोटेस्ट र वेकअप नेपाल जस्ता ह्यासट्याग हाइज्याक गरेको र सक्कली प्रोफाइलसँग अन्तरक्रिया गरेर वैध देखाउन खोजेको पाइयो।
मदन भण्डारी विज्ञान तथा प्रविधि विश्वविद्यालयका साइबर सुरक्षा अनुसन्धानकर्ता डा. राजीव सुब्बाले यस्तो हेरफेरले महत्वपूर्ण राष्ट्रिय घटनालाई प्रभावित गर्न सक्नु दुखद भएको बताए। ‘तर यो विश्वभर, विकसित देशहरूमा पनि देखिने निरन्तर गलत अभ्यासमध्ये एक हो। साइबरस्पेसलाई निश्चित एजेन्डा पूरा गर्न हतियार बनाइँदै छ र देश र सरकारले यस्ता खतराहरू सामना गर्न सतर्क हुनुपर्छ,’ सुब्बाले भने। नागरिक दैनिकबाट